Top 10 Món Ăn Cổ Truyền Đặc Sắc Trong Mâm Cỗ Tết Của Dân Tộc Mường

Khi Tết đến xuân về, người Mường ở Thanh Sơn lại tất bật chuẩn bị đón một cái Tết ấm no, hạnh phúc. Trong đó, bánh nẳng là món bánh truyền thống không thể thiếu trong dịp Tết Nguyên đán. Bánh được bày lên bàn thờ tổ tiên như một lời tri ân, tôn kính đến các bậc tiền nhân. Bánh nẳng, hay còn gọi là bánh tro, bánh gio, là món ăn dân dã nhưng chứa đựng tinh hoa ẩm thực của người Mường, được lưu truyền qua nhiều thế hệ.

Để làm ra những chiếc bánh nẳng thơm ngon, đòi hỏi sự tỉ mỉ và công phu. Nguyên liệu chính là gạo nếp và nước nẳng, trong đó khâu chế biến nước nẳng là quan trọng nhất. Nước nẳng phải đạt độ chuẩn để bánh có độ mềm, dẻo và màu sắc đẹp mắt. Mỗi vùng miền lại có bí quyết riêng trong cách làm nước nẳng. Không chỉ là món ăn, bánh nẳng còn được xem như một phương thuốc quý, giúp tiêu hóa tốt và giải say. Khi thưởng thức, bạn sẽ cảm nhận được hương vị thanh mát của đất trời hòa quyện với vị ngọt dịu của mật. Đến Thanh Sơn, thưởng thức bánh nẳng, bạn sẽ cảm nhận được tình người, hồn quê giản dị mà sâu lắng của đồng bào Mường.

Ẩm thực ngày Tết của người Mường mang đậm hương vị núi rừng, và thịt gà đồi nấu măng chua là món ăn không thể thiếu trong mâm cỗ. Vị chua nhẹ của măng hòa quyện với thịt gà mềm ngọt, tạo nên hương vị đặc trưng phù hợp với tiết trời se lạnh đầu năm. Măng chua, nguyên liệu chính của món ăn, được lấy từ những cây măng tre tươi ngon trên rừng, muối bằng nước suối tự nhiên, mang đậm nét truyền thống và tinh hoa ẩm thực của người Mường.

Để có món thịt gà nấu măng chua đậm đà, khâu chọn nguyên liệu rất quan trọng. Gà đồi nuôi thả tự nhiên, nặng khoảng 0,8 – 1 kg, được làm sạch và chặt thành miếng vừa ăn. Măng chua muối lâu ngày được ướp cùng gà và gia vị trong 20 – 30 phút để thấm đều hương vị. Sau đó, hỗn hợp được nấu trên bếp củi than trong 1-2 giờ cho đến khi thịt gà và măng chín mềm. Cuối cùng, rắc thêm hạt dổi nướng giã nhỏ để tăng thêm hương vị độc đáo. Khi thưởng thức, bạn sẽ cảm nhận được sự hòa quyện hoàn hảo giữa thịt gà, măng chua và hạt dổi.

Khi Tết đến xuân về, núi rừng phủ đầy chồi non xanh biếc và hoa xoan nở trắng, cũng là lúc người Mường ở các bản vùng cao Thanh Hóa bắt đầu mùa săn trứng kiến. Trứng kiến, được xem như món quà quý từ thiên nhiên, là nguyên liệu chính để làm nên món xôi trứng kiến độc đáo. Món ăn này không chỉ thể hiện sự sáng tạo trong ẩm thực mà còn phản ánh tâm hồn và cuộc sống gắn bó với núi rừng của người Mường.

Việc thu hoạch trứng kiến đòi hỏi sự khéo léo và dũng cảm, vì tổ kiến thường nằm trên những cành cây cao và địa hình hiểm trở. Sau khi thu hoạch, trứng kiến được làm sạch và chế biến cầu kỳ. Xôi được đồ bằng chõ gỗ truyền thống, giữ lửa đều để xôi chín dẻo mà không bị ám mùi khói. Trứng kiến được xào cùng hành phi mỡ gà đến khi vừa chín tới, sau đó bọc trong lá chuối hoặc lá rong để giữ nhiệt. Khi thưởng thức, xôi trứng kiến được ăn nóng, dùng tay bốc từng nhúm nhỏ để cảm nhận vị dẻo thơm của nếp nương hòa quyện với vị bùi ngậy, thơm dịu của trứng kiến.

Một trong những món đặc sản không thể thiếu trong ngày Tết của người Mường là thịt lợn mán quay nguyên con. Thịt lợn sau khi quay có màu vàng ươm, lớp da giòn rụm, hương thơm lan tỏa khắp không gian. Người Mường thường dâng cả con lợn quay lên mâm cỗ cúng tổ tiên. Sau khi cúng xong, thịt lợn được xẻ thành từng miếng nhỏ, béo ngậy và thơm ngon, mời khách thưởng thức.

Việc sắp xếp mâm cỗ cũng rất quan trọng và thường được giao cho những người đàn ông lớn tuổi, có kinh nghiệm. Từ việc đặt hướng lá đến cách sắp xếp các món ăn từ các bộ phận của con lợn đều phải tuân theo quy tắc truyền thống. Theo quan niệm của người Mường, nếu mâm cỗ thiếu bất kỳ bộ phận nào của con lợn, tổ tiên sẽ không nhận đủ lễ, và gia đình có thể gặp điều không may.

Khi nhắc đến món ăn đặc trưng ngày Tết của người Mường, thịt chua là món không thể bỏ qua. Mỗi dân tộc có cách chế biến thịt chua riêng, và người Mường cũng có bí quyết độc đáo của mình. Vị chua thanh từ thịt lên men, kết hợp với độ giòn của bì và hương thơm bùi của thính, tạo nên một món ăn đậm đà, khiến thực khách nhớ mãi chỉ sau một lần thưởng thức.

Để làm được món thịt chua ngon, người Mường làng Phú Hà chỉ sử dụng thịt ba chỉ, thịt mông sấn, thịt nạc vai hoặc nạc thăn từ lợn lửng. Thịt sau khi được chọn lọc kỹ càng, làm sạch và loại bỏ gân, sẽ được nướng trên chảo gang hoặc than hồng. Đây là bước quan trọng quyết định hương vị đặc trưng của món ăn. Sau đó, thịt được ướp thính, cho vào ống nứa có lót lá ổi, đậy kín và bảo quản ở nơi cao ráo, thoáng mát. Quá trình này giúp thịt lên men tự nhiên, tạo nên hương vị độc đáo khó quên.

Người Mường nổi tiếng với những món ăn đậm đà hương vị núi rừng, và canh loóng chuối là một trong những món đặc sắc không thể thiếu trong bữa ăn hàng ngày cũng như mâm cỗ ngày Tết. Món canh này không chỉ dễ chế biến mà còn sử dụng nguyên liệu đơn giản, gần gũi với thiên nhiên.

Để nấu canh loóng chuối, người Mường chọn thân cây chuối gòng vừa phải, không quá non cũng không quá già, kết hợp với xương hoặc chân giò lợn mán, lá lốt, lá tía tô và hạt dổi. Khi hoàn thành, canh loóng có màu trắng ngần của loóng chuối, điểm xuyết màu xanh của lá lốt, màu tím của tía tô và những chấm đen từ hạt dổi giã nhỏ. Hương vị của canh loóng là sự hòa quyện giữa vị ngọt từ xương lợn, vị giòn thơm của loóng chuối, hương thơm của lá lốt và vị cay nhẹ từ hạt dổi. Món ăn này chắc chắn sẽ khiến thực khách lần đầu thưởng thức cảm thấy lạ miệng và khó quên.

Bánh uôi, một đặc sản của người Mường ở Hòa Bình, mang nhiều tên gọi ý nghĩa như bánh tình yêu, bánh cặp, hay bánh đoàn kết. Đây không chỉ là niềm tự hào của người Mường mà còn là nét độc đáo trong văn hóa ẩm thực vùng núi mỗi dịp Tết đến xuân về. Trong tiếng Mường, bánh uôi được gọi là "peẻng uôi", và dù không ai biết chính xác nguồn gốc, bánh đã được truyền qua nhiều thế hệ.

Nguyên liệu chính để làm bánh uôi là bột gạo nếp nương thơm ngon. Bánh có hình dáng và hương vị đặc biệt, mang lại sự thích thú cho người thưởng thức. Quá trình làm bánh tuy đơn giản nhưng đòi hỏi sự tỉ mỉ, đặc biệt là khâu chuẩn bị bột. Gạo nếp nương được chọn lọc kỹ càng, ngâm nước khoảng 2 giờ để mềm, sau đó xay nhuyễn. Bánh uôi có hai loại nhân: ngọt và mặn. Nhân ngọt thường được làm từ hạt đậu nho nhe hoặc đậu xanh, trong khi nhân mặn được tẩm ướp từ thịt lợn cùng gia vị đặc trưng. Hạt nho nhe, một loại hạt đặc trưng của người Mường, được nấu chín, giã nhuyễn và trộn với đường để tạo nên hương vị độc đáo.

Người Mường ở Phú Thọ nổi tiếng với nhiều món ăn độc đáo, trong đó bánh chưng thảo dược, hay còn gọi là bánh chưng đen, là món không thể thiếu trong mâm cỗ ngày Tết. Dù giàu hay nghèo, mỗi gia đình người Mường đều chuẩn bị bánh chưng thảo dược để dâng lên tổ tiên và đất trời. Món bánh này đã tồn tại qua nhiều thế hệ, giữ nguyên nét truyền thống và hương vị đặc trưng.

Nguyên liệu làm bánh chưng thảo dược được chọn lọc kỹ càng, bao gồm lá dong, gạo nếp Mỹ Lung, đỗ xanh, thịt mỡ thái mỏng ướp gia vị, và đặc biệt là lá gùn, lá gai, lá cầm được phơi khô, đốt và giã mịn để tạo màu đen cho bánh. Những loại lá này không chỉ mang lại hương vị độc đáo mà còn có tác dụng thanh nhiệt. Quá trình làm bánh chưng thảo dược là một nét đẹp văn hóa, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, thể hiện sự gắn kết giữa con người và thiên nhiên.

Xôi ngũ sắc là món ăn truyền thống không thể thiếu của người Mường ở các tỉnh miền núi phía Bắc mỗi dịp Tết đến. Với năm màu sắc rực rỡ: xanh, đỏ, tím, vàng, trắng, xôi ngũ sắc không chỉ đẹp mắt mà còn mang ý nghĩa tượng trưng cho ngũ hành: kim, mộc, thủy, hỏa, thổ. Đây là món ăn thể hiện sự hài hòa giữa truyền thống và hiện đại trong văn hóa ẩm thực của người Mường.

Để có được đĩa xôi thơm ngon, dẻo mịn, người làm phải tuân thủ quy trình chế biến tỉ mỉ từ khâu chọn lá nhuộm màu đến cách đồ xôi. Gạo nếp nương hạt to, trong, được ngâm kỹ trước khi nhuộm màu. Màu sắc của xôi được tạo từ các nguyên liệu tự nhiên như hoa, lá rừng, với bí quyết riêng của từng vùng miền. Thời gian ngâm gạo và cách pha màu quyết định độ đậm nhạt của xôi khi chín. Thông thường, gạo được ngâm từ 30-40 phút, sau đó để ráo và đồ chín, tạo nên món xôi ngũ sắc hấp dẫn cả về màu sắc và hương vị.

Nếu nhắc đến sự độc đáo trong ẩm thực của người Mường, cơm lam chắc chắn là món ăn khiến nhiều du khách ngạc nhiên và thích thú. Ngày xưa, người Mường thường mang theo gạo nếp khi đi làm nương hoặc vào rừng. Khi đói, họ chặt ống tre tươi, cho gạo và nước vào rồi nướng trên lửa để có cơm ăn. Ngày nay, cơm lam đã trở thành đặc sản nổi tiếng của vùng núi Tây Bắc và không thể thiếu trong dịp Tết Nguyên đán.

Cơm lam có mặt ở nhiều vùng, nhưng cơm lam Hòa Bình nổi tiếng hơn cả nhờ loại gạo nếp nương thơm ngon, dẻo mịn. Nguyên liệu chính là gạo nếp nương trộn với nước cốt dừa, được nấu trong ống tre, nứa tươi và nướng trên bếp than hồng. Hương vị thơm ngọt của gạo nếp hòa quyện với vị béo ngậy của cốt dừa và mùi thơm đặc trưng của tre, nứa, tạo nên một món ăn độc đáo, khó quên.