Top 10 Phong tục Tết Đoan Ngọ tại Việt Nam: Khám phá nét đẹp truyền thống

Bánh ú tro là món ăn không thể thiếu trong ngày Tết Đoan Ngọ, mang đậm hương vị truyền thống. Để làm ra chiếc bánh thơm ngon, người làm phải tỉ mỉ từ khâu chọn nguyên liệu: gạo nếp dẻo thơm, ngâm trong nước tro tàu, và gói bằng lá dong tươi. Bánh được gói thành từng chùm 7-10 cái, luộc chín vàng ươm. Vào ngày này, gia đình quây quần bên nhau, thưởng thức bánh ú tro, uống nước lá mát, và trò chuyện ấm cúng. Đây không chỉ là món ăn mà còn là nét văn hóa gắn kết tình thân.

Tết Đoan Ngọ diễn ra vào thời điểm khí dương thịnh nhất, khi Mặt Trời gần đất trời nhất. Đây là dịp để cầu mong bình an, hạnh phúc và mọi việc hanh thông. Một trong những phong tục quan trọng là thăm hỏi người thân và những người có ơn như thầy giáo, thầy thuốc. Đặc biệt, chàng trai đã hỏi vợ nhưng chưa cưới sẽ mang lễ vật như chim ngồi, ngỗng, gạo nếp, đậu xanh, đậu đen, đường đen và hoa quả đến nhà bố mẹ vợ tương lai để bày tỏ lòng thành. Đây không chỉ là nghi lễ mà còn là cách gìn giữ tình cảm gia đình và xã hội.

Ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch, Tết Đoan Ngọ, là dịp quan trọng để người Việt bày tỏ lòng biết ơn đến trời đất và tổ tiên. “Đoan” nghĩa là bắt đầu, “Ngọ” chỉ giờ ngọ, thời điểm nóng nhất trong ngày. Đây cũng là lúc nông dân kết thúc vụ mùa, thắp hương tạ ơn trời đất đã phù hộ cho mùa màng bội thu. Nhiều gia đình chuẩn bị mâm cơm cúng kỹ lưỡng, chọn hoa tươi, quả ngon bày lên bàn thờ để cầu mong may mắn, bình an. Đây không chỉ là nghi lễ mà còn là cách gìn giữ truyền thống văn hóa đẹp đẽ của dân tộc.

Tết Đoan Ngọ tại Việt Nam không chỉ là dịp diệt sâu bọ mà còn là ngày để thờ cúng tổ tiên và phòng trừ dịch bệnh. Trong ngày này, người dân thường tắm bằng nước lá thiên nhiên như lá mùi, tía tô, kinh giới, sả, và tre để trị cảm mạo và xua đuổi mầm bệnh. Việc tắm nước lá không chỉ giúp cơ thể thơm tho, sảng khoái mà còn mang lại cảm giác dễ chịu, khỏe khoắn. Nhiều người còn dùng nước lá thơm để gội đầu hoặc xông hơi, tạo nên một nghi thức thanh lọc cơ thể đầy ý nghĩa.

Tục hái lá mùng 5 là một phong tục độc đáo của người Việt, xuất phát từ quan niệm rằng lá cây hái vào giờ ngọ (11 - 13 giờ) ngày 5/5 âm lịch chứa đựng tinh túy của đất trời, có khả năng chữa bệnh. Các loại lá thường được hái bao gồm ngải cứu, đinh lăng, ích mẫu, tía tô, bồ công anh, và lá vối. Ngày nay, dù tục hái lá ít phổ biến hơn, người dân vẫn giữ thói quen mua lá về để phơi khô, dùng dần hoặc nấu nước tắm. Đến ngày này, các chợ từ quê đến phố đều nhộn nhịp với hoạt động mua bán lá mùng 5, tạo nên không khí rộn ràng.

Tục khảo cây là một nghi lễ thú vị trong ngày Tết Đoan Ngọ, thường diễn ra vào đúng 12 giờ trưa. Mỗi vùng miền có cách thực hiện khác nhau, nhưng mục đích chung là để “thúc đẩy” cây ăn quả ra nhiều trái hơn. Những cây bị khảo thường là cây ít quả, không ra quả, hoặc bị sâu bệnh. Hai người tham gia: một người trèo lên cây đóng vai cây, một người cầm dao đứng dưới gốc. Người dưới gốc hỏi lý do cây chậm ra quả và dọa chặt bỏ, trong khi người trên cây giả giọng van xin và hứa sẽ ra nhiều quả. Đây là cách dân gian vừa vui nhộn, vừa mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc.

Tết Đoan Ngọ, hay Tết Đoan Dương, diễn ra vào giờ Ngọ ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch, là dịp để người Việt thực hiện nhiều nghi thức ý nghĩa như giết sâu bọ, tắm nước lá, và đặc biệt là phóng sinh. Phóng sinh không chỉ là hành động thiện lành mà còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, giúp tích đức và mang lại may mắn cho cả năm. Người ta tin rằng, việc phóng sinh vào ngày lành này sẽ nhận được phước báo từ trời đất, góp phần gìn giữ sự cân bằng trong tự nhiên và cuộc sống.

Người xưa tin rằng trong cơ thể con người, đặc biệt là hệ tiêu hóa, thường có sâu bọ ẩn náu. Nếu không diệt trừ, chúng sẽ sinh sôi và gây hại. Ngày 5 tháng 5 âm lịch được cho là thời điểm sâu bọ lộ diện, vì vậy, việc ăn trái cây chua như mận, xoài, cam, bưởi... vào ngày này không chỉ giúp loại bỏ mầm bệnh mà còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Những loại trái cây này thường xuất hiện trên mâm cúng, thể hiện mong ước về một cuộc sống đủ đầy, cây cối tươi tốt, đơm hoa kết trái.

Theo quan niệm dân gian, việc ăn cơm rượu nếp cẩm vào ngày 5 tháng 5 âm lịch giúp diệt trừ sâu bọ trong cơ thể. Cơm rượu nếp cẩm được làm từ gạo nếp cẩm lên men cùng rượu, có vị ngọt thanh và nhiều công dụng như chữa suy nhược cơ thể, giảm khát, và trị chứng ra mồ hôi trộm. Vào ngày Tết Đoan Ngọ, các gia đình thường cùng nhau dọn dẹp sạch sẽ và quây quần thưởng thức món ăn này. Đây không chỉ là phong tục lâu đời mà còn thể hiện mong ước về sức khỏe dồi dào và cuộc sống tươi trẻ.

Vào đúng 12 giờ trưa ngày Tết Đoan Ngọ, nhiều người dân, đặc biệt ở vùng thôn quê, thường rủ nhau đi hái lá thuốc. Theo quan niệm dân gian, đây là thời điểm dương khí mạnh nhất, khi mặt trời tỏa ánh nắng tốt nhất trong năm. Các loại lá thuốc được hái thường có tác dụng chữa bệnh ngoài da hoặc đường ruột. Sau khi hái, mọi người thường đun nước tắm hoặc xông hơi để phòng và trị bệnh. Đây không chỉ là phong tục mà còn là cách bảo tồn tri thức dân gian về y học cổ truyền.