Top 15 Phong Tục Tết Cổ Truyền Việt Nam Đặc Sắc

Từ xưa, ông bà ta luôn tin rằng những gì diễn ra vào ngày mùng 1 Tết sẽ ảnh hưởng đến cả năm mới. Nếu ngày đầu năm suôn sẻ, cả năm sẽ gặp nhiều may mắn, vạn sự như ý. Ngược lại, nếu không thuận lợi, năm đó có thể gặp nhiều khó khăn. Vì vậy, tục xông đất và những hành động đầu năm luôn được chú trọng. Theo truyền thống, người đầu tiên bước vào nhà sau giao thừa, mang theo lời chúc năm mới, được coi là người xông đất. Gia chủ thường chọn người xông đất dựa trên sức khỏe, đức tài, và sự thành đạt của họ để dự đoán vận hạn cho gia đình trong năm.
Xông đất là phong tục lâu đời của người Việt, thể hiện niềm tin vào sự may mắn và an lành. Người xông đất thường mang theo phong bao lì xì để mừng tuổi trẻ em và người già, đồng thời chúc cả nhà một năm mới hạnh phúc. Sau khi chúc Tết, người xông đất thường chỉ ở lại khoảng 5-10 phút rồi ra về, tượng trưng cho sự khởi đầu nhẹ nhàng và thuận lợi. Tục lệ này không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn thể hiện tinh thần đoàn kết, hướng đến những điều tốt đẹp trong năm mới.

Tết Nguyên đán là dịp sum họp gia đình, trao nhau những lời chúc tốt đẹp và mừng tuổi để thể hiện tình yêu thương, lòng hiếu thảo. Phong tục chúc Tết là nét đẹp văn hóa, thể hiện tinh thần “Uống nước nhớ nguồn” của người Việt. Câu thành ngữ “Mồng một Tết cha, mồng hai Tết mẹ, mồng ba Tết thầy” đã khái quát rõ nét phong tục này. Đây là truyền thống được gìn giữ qua nhiều thế hệ, thể hiện sự biết ơn và kính trọng của con cháu đối với ông bà, cha mẹ.
Sáng mồng Một Tết, cả gia đình quây quần bên nội để chúc thọ ông bà, cha mẹ và thắp hương cúng tổ tiên. Theo tục lệ, mỗi người đều tăng thêm một tuổi vào năm mới, nên đây cũng là dịp con cháu dành những lời chúc sức khỏe, may mắn đến người lớn. Ông bà, cha mẹ cũng không quên tặng lại con cháu những phong bao lì xì đỏ thắm, mang ý nghĩa cầu chúc một năm mới an lành, hạnh phúc. Ngày nay, dù cuộc sống bận rộn, nhưng phong tục này vẫn được duy trì qua những cuộc điện thoại, thiệp chúc Tết, giữ gìn nét đẹp truyền thống.

Phong tục lì xì đầu năm là một nét đẹp văn hóa được người Việt gìn giữ qua bao thế hệ. Những phong bao đỏ thắm không chỉ mang ý nghĩa tài lộc mà còn là lời chúc bình an, hạnh phúc đến người nhận. Dù không rõ nguồn gốc chính xác, nhưng tục lệ này vẫn được duy trì và phát huy như một phần không thể thiếu trong ngày Tết cổ truyền.
Màu đỏ của phong bao lì xì tượng trưng cho sự may mắn, thịnh vượng và như ý cát tường. Người ta tin rằng việc trao và nhận lì xì sẽ mang lại tài lộc và hạnh phúc cho cả năm. Đây cũng là cách thể hiện sự kín đáo, tránh so bì, giúp gắn kết tình cảm gia đình và bạn bè. Dù cuộc sống hiện đại có nhiều thay đổi, nhưng phong tục lì xì vẫn là nét văn hóa đẹp, không thể thiếu trong dịp Tết của người Việt.

Vào mỗi dịp Tết đến xuân về, người Việt thường có phong tục xin chữ đầu năm, một nét đẹp văn hóa thể hiện sự trọng chữ nghĩa và tri thức. Đây không chỉ là hành động cầu may mắn, tài lộc mà còn là cách để gửi gắm những mong ước về một năm mới an lành, hạnh phúc. Tục xin chữ thường đi đôi với tục khai bút đầu năm, tạo nên một truyền thống đẹp được lưu truyền qua nhiều thế hệ.
Người xin chữ thường tìm đến các thầy đồ, những bậc nho sĩ học rộng, đức độ để xin những con chữ mang ý nghĩa tốt lành. Những chữ như “Phúc”, “Lộc”, “Thọ” được viết cẩn thận trên giấy đỏ, tượng trưng cho sự may mắn và thành công. Phong tục này không chỉ thể hiện tinh thần hiếu học mà còn là sự tôn trọng tri thức và đạo lý của người Việt. Ngày nay, nhiều địa điểm như Văn Miếu Quốc Tử Giám trở thành nơi thu hút đông đảo người dân đến xin chữ đầu năm.

Tết Nguyên Đán là ngày lễ quan trọng nhất trong văn hóa của người Việt Nam, đánh dấu sự khởi đầu của một năm mới với những hy vọng về sự an lành, may mắn và thành công. Những phong tục tốt đẹp trong ngày Tết cần được gìn giữ và phát huy, trong đó có phong tục chơi hoa ngày Tết. Tết Nguyên Đán không chỉ là dịp để sum họp gia đình mà còn là thời điểm để nhắc nhở mọi người về sự đổi mới của đất trời và lẽ tuần hoàn của tạo vật. Ai nấy đều cố gắng tạo niềm vui cho bản thân và người thân, để cuộc sống trở nên ý nghĩa hơn.

Trong ngày Tết, việc chưng hoa, chơi hoa không chỉ là một thú vui tao nhã mà còn là cách để tô điểm cho ngôi nhà thêm phần tươi mới và tràn đầy sức sống. Hoa đào ở miền Bắc và hoa mai ở miền Nam là hai loại hoa đặc trưng, tượng trưng cho sự may mắn và thịnh vượng. Mỗi bông hoa mang một ý nghĩa riêng, góp phần làm cho ngày Tết thêm phần thiêng liêng và ấm cúng.

Trong xã hội hiện đại, nhiều truyền thống đã dần bị lãng quên, nhưng tục gói và dâng cúng bánh chưng, bánh tét vào dịp Tết Nguyên đán vẫn được người Việt gìn giữ nguyên vẹn. Chiếc bánh chưng không chỉ là món ăn truyền thống mà còn là biểu tượng văn hóa, thể hiện lòng biết ơn đối với tổ tiên và sự gắn kết gia đình. Theo truyền thuyết "Bánh chưng, bánh giày," tục gói bánh chưng bắt nguồn từ thời vua Hùng Vương thứ 6 và vẫn được lưu truyền đến ngày nay.

Vào những ngày cuối năm, người Việt thường chuẩn bị nguyên liệu để gói bánh chưng, bánh tét. Cả gia đình quây quần bên nhau, cùng lau lá, đãi đỗ, vo gạo, ướp thị, tạo nên không khí ấm cúng và đầy tình thân. Đặc biệt, khoảnh khắc chờ bánh chín bên bếp lửa hồng là một trong những ký ức đẹp nhất của nhiều thế hệ. Những chiếc bánh chưng vuông vắn, đẹp mắt được dùng để dâng cúng tổ tiên, còn những chiếc bánh nhỏ hơn thường được dành tặng cho trẻ em như món quà đầu năm đầy ý nghĩa.

Vào mỗi dịp Tết đến xuân về, mâm ngũ quả là một phần không thể thiếu trên bàn thờ gia tiên của mỗi gia đình Việt. Mâm ngũ quả gồm năm loại trái cây khác nhau, tượng trưng cho ngũ phúc lâm môn: Phú (giàu có), Quý (sang trọng), Thọ (sống lâu), Khang (mạnh khỏe), và Ninh (bình an). Mỗi loại quả được chọn không chỉ mang ý nghĩa trang trí mà còn thể hiện ước nguyện của gia chủ cho một năm mới an lành và thịnh vượng.

Tùy theo vùng miền, cách bày biện mâm ngũ quả có sự khác biệt. Ở miền Bắc, nải chuối xanh thẫm thường được đặt ở dưới cùng để đỡ lấy các loại quả khác như bưởi, cam, quất, và hồng. Trong khi đó, miền Nam thường ưa chuộng các loại quả như mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, và sung, với mong muốn "cầu sung vừa đủ xài." Miền Trung, nơi giao thoa văn hóa, thường kết hợp cả hai phong cách, tạo nên sự đa dạng và phong phú. Sự hài hòa về màu sắc và ý nghĩa của mâm ngũ quả không chỉ làm đẹp không gian thờ cúng mà còn mang lại may mắn và tài lộc cho gia đình.

Ngày Tết Nguyên đán là ngày gặp gỡ của các thế hệ từ vị tiên tổ tới các cháu con. Theo quan niệm của người phương Đông, các vị tiên tổ nối tới cháu con bằng tâm linh giao cảm giữa thế giới hữu hình với thế giới vô hình, sự thờ cúng chính là môi trường gặp gỡ của thế giới hữu hình với vũ trụ thần linh, cho nên ban thờ ngày Tết thể hiện đầy đủ những yếu tố giao cảm đó. Trên ban thờ của người Việt ngoài lễ vật thường bầy hai ngọn đèn dầu, về sau được thay bằng hai cây nến, khi thắp sáng lên tượng trưng cho mặt trời, mặt trăng, gọi là "nhật nguyệt quang minh", soi tỏ con đường để thế giới hữu hình biết lối đi về, chứng giám và phù hộ cho con cháu sức khoẻ dồi dào, làm ăn thịnh vượng.

Đặc biệt là mâm cơm cúng ngày Tết được tổ chức nấu nướng và bầy biện khá công phu. Tuỳ từng hoàn cảnh kinh tế của mỗi gia đình mà các mâm cỗ cúng lớn nhỏ khác nhau, nhưng tựu chung đầy đủ 4 món cơ bản là: Bánh chưng, thịt lợn, dưa hành và cơm tẻ. Món bánh chưng tượng trưng cho sự sinh sôi nảy nở của muôn loài và con người mỗi năm một tuổi. Thịt lợn chế biến thuộc về âm, dưa hành thuộc về dương, âm dương hài hoà tượng trưng cho sự phát triển. Cơm tẻ là lương thực hàng ngày, nên trong mâm cỗ có nếp, có tẻ cũng như có âm có dương đầy đủ lẽ sinh sôi. Bát nước chấm đặt giữa mâm hình tròn với 4 bát cơm đặt 4 góc mâm, tượng trưng cho trời đất vũ trụ, mà con người dù ở cõi âm hay dương đều có cuộc sống trong đó.

Giao thừa là thời khắc mà trời đất giao hoà, âm dương hoà quyện để vạn vật bừng lên sức sống mới. Đối với người Việt Nam phút giao thừa thật thiêng liêng và trang trọng. Lễ cúng Giao thừa được cử hành đúng vào lúc 23 giờ - 0 giờ ngày mùng 1 tết, ngày mở đầu cho năm mới. Theo phong tục, tại thời điểm giao thừa, nhà nhà đều cúng lễ ngoài trời và cúng lễ trong nhà. Lễ giao thừa hay còn gọi là Lễ trừ tịch bao hàm một ý nghĩa trọng đại “tống cựu nghinh tân”, nên lễ được cử hành rất trịnh trọng trong mỗi gia đình người Việt. Người xưa tin rằng: mỗi năm có một vị hành khiển trông coi việc nhân gian, hết năm thì vị thần năm cũ lại bàn giao công việc cho vị thần năm mới, nên phải cúng giao thừa ở ngoài trời để tiễn đưa thần năm cũ và đón rước thần năm mới. Có 12 vị hành khiển và 12 phán quan (phán quan là vị thần giúp việc cho các vị hành khiển). Mỗi vị làm một năm dưới dương gian và cứ sau 12 năm thì lại có sự luân phiên trở lại.

Lễ cúng giao thừa được cúng trước sân nhà, có một chiếc bàn hương được kê ra, thắp nhang tỏa khói nghi ngút. Hai bên có hai ngọn đèn dầu hoặc hai ngọn nến. Theo phong tục của người Việt ta từ xưa, mâm cỗ cúng giao thừa thường có một đĩa xôi gấc đỏ tươi với ý nghĩa cầu may mắn cho cả năm, một con gà trống luộc rất khéo, miệng ngậm bông hồng đỏ với ý nghĩa khoẻ mạnh, tinh khiết. Kèm theo 02 thứ trên thì còn có bánh chưng hay bánh tét, mứt kẹo, trầu cau, hoa quả, rượu, nước và nhất là không quên được rượu, vì “vô tửu bất thành lễ”. Hương thắp lên được cắm vào một chiếc ly đầy gạo hoặc vào một chiếc lọ nhỏ để giữ chân hương. Một số gia đình lại giản tiện hơn, hương thắp ngay trên mâm lễ, hoặc cắm vào các khe nải chuối. Ý nghĩa của lễ này còn bao gồm việc đem bỏ hết đi những điều xấu của năm cũ để đón những điều tốt đẹp của năm mới. Sau khi các nghi lễ cúng giao thừa đã hoàn tất, có thể coi như mọi việc đã xong, và mọi người trong gia đình cùng nhau xum vầy đón mừng năm mới.

Hái lộc đầu năm là phong tục bẻ cành cây (cành lộc) mang về nhà để lấy may mắn, được diễn ra vào dịp Tết Nguyên Đán, trong những ngày đầu năm mới. Những Cành lộc là một cành đa nhỏ hay cành đề, cành si... đây thường là những loại cây quanh năm tươi tốt và nảy lộc. Lộc là nụ đầu tiên, mầm non mới nhú. Cành lộc được mang về, treo trước hiên nhà hoặc cắm vào bình hoa, treo ở gian giữa hoặc cửa ra vào để trừ ma quỷ, hay có ý báo là đã rước phúc lộc về nhà. Trong ngày Tết thì chúng ta thường thấy nhiều người đi chùa hái lộc hay đền thờ... Bởi cũng dễ hiểu hái lộc ở nơi đền chùa linh thiêng mang ngụ ý xin được hưởng chút lộc của Thần, Phật ban cho để cả năm thuận lợi.

Trải qua mấy nghìn năm, hái lộc đầu năm còn lưu truyền mãi mãi, tục xin lộc đầu xuân cầu may trong dân gian nhất là khu vực thuộc Kinh đô Văn Lang xưa. Cùng với nhiều phong tục khác, xin lộc đầu xuân đã quen thuộc và trở thành nét văn hóa Tết trong đời sống của người Việt Nam. Vào thời khắc giao thừa hay sớm mùng 1 Tết, người ta đến đình chùa, đền phủ để hái một cành lộc non mang về nhà, với mong muốn được Thần, Phật linh thiêng ban cho tài lộc, may mắn suốt năm. Đó là những cành lộc rất nhỏ trên những thân cây có sức sống mạnh mẽ như si, sung, đa… Họ mang về, treo trước hiên nhà hoặc cắm vào bình hoa, có nơi còn treo ở gian giữa hoặc cửa ra vào để trừ ma quỷ, hay có ý báo là đã rước phúc lộc về nhà.

Đầu năm mới, người Việt còn có tục xuất hành. Xuất hành là đi ra khỏi nhà trong ngày đầu năm để đi tìm cái may mắn cho mình và gia đình. Trước khi xuất hành, người ta phải chọn ngày, giờ và các phương hướng tốt để mong gặp được các quý thần, tài thần… Thường thường, người ta theo các hướng tốt, xuất hành đi lễ chùa, đền hoặc đi chúc Tết các bậc huynh trưởng, thân quyến hay bằng hữu. Đối với nhà nông ngày xưa, đầu năm mới xuất hành còn để chiêm nghiệm thời tiết. Vào những ngày đầu năm, khi mặt trời mọc người ta đi ra khỏi nhà xem chiều gió thổi, người ta có thể đoán được năm mới hên hay xui. Nếu xuất hành ra chùa hay đền, sau khi lễ bái, người mình còn có tục bẻ lấy một “cành lộc” để mang về nhà lấy may, lấy phước. Đó là tục “hái lộc”. Cành lộc là một cành đa nhỏ hay cành đề, cành si, cây xương rồng… là những loại cây quanh năm tươi tốt và nẩy lộc.

Tục hái lộc ở các nơi đền, chùa ngụ ý xin hưởng chút lộc của Thần, Phật ban cho nhân năm mới. Cành lộc này thường đem về cắm ở bàn thờ Tổ Tiên. Trong quan niệm của người xưa, lúc xuất hành phải đi vào giờ Hoàng đạo, nếu hợp với tuổi của người xuất hành thì càng tốt, không khắc. Mọi người sau khi xuất hành đều có mong muốn may mắn đầu năm, sau đó mới thực hiện các việc khác như đi trực cơ quan, đi thăm bà con họ hàng hai bên nội ngoại. Xuất hành thăm viếng họ hàng giúp gắn kết tình cảm và mong ước mọi điều tốt đẹp sẽ đến với những người thân và gia đình mình, cùng nhau hướng đến sự tốt lành. Ngoài ra, người Việt còn có tục trong ba ngày Tết, dù có đi đâu, đến chiều tối cũng phải về. Ý nghĩa của tục này là kiêng có đi mà không có về, giông cho cả gia đình.

Trong tâm thức người Việt từ bao đời nay, Tết không chỉ mang ý nghĩa của việc tiễn đưa năm cũ, chào đón năm mới, mà còn mang đậm nét tâm linh, tín ngưỡng. Ngoài tục lệ cúng gia tiên, người dân thường tìm về các đền, chùa để cầu phúc, cầu may cho gia đình với mong muốn những điều tốt đẹp nhất trong năm mới. Ngay sau giờ phút đón giao thừa, thời khắc chuyển giao của năm cũ và năm mới, rất đông người dân đã hành hương về các đền chùa trên địa bàn để cầu an, cầu tài, cầu lộc. Đã thành thông lệ, năm nào cũng vậy, hoàn tất việc cúng gia tiên, nhiều gia đình tổ chức đến chùa thắp hương đầu năm mới.

Cửa chùa đất Phật là chốn bình yên, thanh tịnh. Với mong muốn tìm được sự bình an, gạt bỏ đi những muộn phiền, lo âu của năm cũ và cầu mong những may mắn, hạnh phúc trong năm mới, vào đêm 30, sau khoảnh khắc giao thừa vừa đến hoặc sang năm mới, mọi người lại rủ nhau đi lễ chùa, hái lộc cầu may. Đi lễ chùa đầu năm là nét đẹp văn hóa tâm linh của người Việt Nam Người Việt tin rằng, đi lễ chùa đầu năm không đơn giản chỉ là để ước nguyên, mà đó còn là khoảnh khắc để con người hòa mình vào chốn tâm linh, bỏ lại phía sau bao vất vả trong cuộc mưu sinh. Về nơi cửa phật, giữa không gian thanh tịnh, mùi khói nhang, sắc màu của đèn hoa, mỗi chúng ta sẽ cảm thấy lòng mình trở nên nhẹ nhàng, thanh thản hơn.

Hằng năm, cứ đến ngày 23 tháng Chạp, người dân Việt Nam lại chuẩn bị mâm cơm cúng tiễn ông Công ông Táo về trời. Đây là một nét văn hóa đặc sắc, một phong tục đẹp của dân tộc Việt Nam đã được lưu truyền và gìn giữ từ bao đời nay. Cúng ông Công, ông Táo là một phong tục có từ rất lâu đời ở Việt Nam. Theo truyền thuyết kể lại, ông Công là vị thần cai quản đất đai trong nhà, còn ông Táo là ba vị đầu rau trông coi việc bếp núp. Ông Công, ông Táo được ông Trời phái xuống trần gian theo dõi và ghi chép những việc làm Thiện - Ác của loài người.
Cứ vào ngày 23 tháng Chạp hằng năm, các vị thần này lại cưỡi cá chép lên Thiên đình báo cáo tất cả việc làm tốt và chưa tốt của con người trong suốt một năm qua để Thiên đình định đoạt công, tội. Do đó, trong quan niệm của người Việt, ông Công và ba vị Thần Táo (hay vua Bếp) là những vị thần định đoạt cát hung, phước đức cho gia đình. Tất nhiên, phước đức này đến từ việc làm đúng đạo lý của gia chủ và những người trong nhà.Với mong muốn cho gia đình mình được nhiều may mắn, nên hằng năm, cứ đến ngày 23 tháng Chạp, người ta lại làm lễ tiễn đưa ông Công, ông Táo lên chầu trời một cách long trọng.

Hằng năm, từ khoảng ngày 20 tháng Chạp đến chiều 30 Tết, các gia đình Việt Nam lại thực hiện nghi thức tảo mộ. Theo quan niệm dân gian, khi năm mới đến, mọi thứ đều cần được làm mới, kể cả với những người đã khuất. Việc thăm viếng phần mộ tổ tiên là một nét đẹp trong văn hóa cổ truyền, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc. Nhiều gia đình coi đây là dịp để tâm sự với ông bà, tổ tiên về những chuyện đã xảy ra trong năm, đồng thời thành kính mời họ về ăn Tết cùng con cháu.
Sau nghi thức tảo mộ, người Việt còn có tục rước ông bà vào trưa ngày 30 Tết và tiễn đưa vào trưa mùng 3 hoặc mùng 4 Tết, tùy theo phong tục địa phương. Ngày tiễn đưa cũng là lúc mọi người trở lại nhịp sống thường ngày, với niềm tin rằng tổ tiên sẽ phù hộ cho một năm mới an lành. Phong tục tảo mộ trước Tết không chỉ thể hiện lòng hiếu thảo mà còn là sự kính trọng sâu sắc đối với những người đã khuất.

Để khép lại một năm và chuẩn bị đón chào năm mới, các gia đình Việt Nam thường tổ chức bữa cơm tất niên – một phong tục không thể thiếu trong dịp Tết Cổ Truyền. Bữa cơm này thường diễn ra vào ngày 30 tháng Chạp (hoặc 29 tháng Chạp nếu là tháng thiếu). Không chỉ là dịp để các thành viên trong gia đình sum họp, ăn tất niên còn là cơ hội để bạn bè gặp gỡ, cùng nhau đón giao thừa và chào đón năm mới.
Bữa tiệc tất niên cuối năm còn là dịp để mọi người nhìn lại một năm đã qua, chia sẻ những thành tựu đạt được, những khó khăn đã vượt qua, và đặt ra mục tiêu cho năm mới. Không khí của buổi tiệc luôn tràn ngập tiếng cười và niềm vui, là lời chúc mừng cho những thành công của gia đình trong năm cũ, đồng thời khởi đầu một năm mới tràn đầy hy vọng và may mắn.