Top 18 Biểu Tượng Tết Cổ Truyền Định Hình Văn Hóa Việt Nam

Từ xa xưa, cây nêu đã trở thành biểu tượng không thể thiếu trong ngày Tết cổ truyền của người Việt. Thường được làm từ thân tre cao, thẳng, cây nêu được trang trí bằng những vật phẩm ý nghĩa như chuông gió, bùa trừ tà, cá chép giấy, hoặc đèn lồng. Ánh sáng từ đèn lồng được tin rằng sẽ dẫn lối cho tổ tiên trở về sum họp, trong khi chuông và bùa giúp xua đuổi tà ma. Đối với các dân tộc thiểu số, cây nêu còn là dấu hiệu phân định đất đai, được dựng ở bốn góc rẫy. Cây nêu thường được dựng vào ngày 23 tháng Chạp, làm từ tre già, thẳng, không cụt ngọn, tượng trưng cho sự kết nối giữa trời và đất. Gần đây, phong tục này dần được thay thế bằng việc trang trí hoa đào, hoa mai, nhưng ý nghĩa văn hóa sâu sắc của cây nêu vẫn còn mãi.

Mùa xuân là mùa của sự sống đâm chồi nảy lộc, và hoa Tết chính là linh hồn của không khí Tết Nguyên Đán. Từ hoa lay ơn, vạn thọ, cúc, hồng đến hai loài hoa đặc trưng là hoa đào miền Bắc và hoa mai miền Nam, mỗi loài đều mang một ý nghĩa riêng. Với người miền Bắc, hoa đào không chỉ là biểu tượng của mùa xuân mà còn là vật phẩm tâm linh, giúp xua đuổi tà ma và mang lại sự bình an, may mắn. Sắc hồng rực rỡ của hoa đào tượng trưng cho sự đổi mới, sinh sôi và hy vọng. Trong khi đó, miền Nam lại chọn hoa mai vàng làm biểu tượng của sự giàu sang, phú quý. Màu vàng của hoa mai được tin rằng sẽ mang lại tài lộc và thịnh vượng cho gia chủ. Hơn nữa, sự kiên cường của cây mai trước gió bão còn tượng trưng cho đức tính nhẫn nại và bền bỉ của người Việt.

Treo câu đối Tết từ lâu đã trở thành nét đẹp văn hóa không thể thiếu của người Việt. Những câu đối đỏ không chỉ mang ý nghĩa trang trí mà còn là lời chúc may mắn, thành công và bình an cho năm mới. Câu đối Tết thường được viết trên giấy đỏ hoặc hồng đào, với những vần thơ đối nghĩa, thể hiện trí tuệ và nghệ thuật chơi chữ của người Việt. Đây không chỉ là thú vui tao nhã mà còn là cách giáo dục con cháu về những giá trị chân-thiện-mỹ. Người xưa thường có câu: “Bánh chưng xanh, thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ”, cho thấy tầm quan trọng của câu đối trong ngày Tết. Ngoài ra, hình ảnh Ông đồ viết chữ trên giấy đỏ cũng trở thành biểu tượng văn hóa đặc trưng, mang đậm nét truyền thống và tinh thần dân tộc.

Tết Nguyên Đán không chỉ là dịp sum họp gia đình mà còn là thời điểm để thưởng thức những món ăn truyền thống, trong đó không thể thiếu mứt Tết. Mứt không chỉ là món ăn vặt thơm ngon mà còn mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc. Dù ngày nay có nhiều loại quà bánh hiện đại, nhưng những món mứt truyền thống như mứt hạt sen, mứt dừa, mứt gừng, mứt bí, mứt quất vẫn được ưa chuộng. Mỗi loại mứt đều mang một hương vị và ý nghĩa riêng, như mứt hạt sen tượng trưng cho sự sum vầy, mứt quất mang lại may mắn và thịnh vượng. Thưởng thức mứt bên tách trà nóng là thú vui không thể thiếu trong ngày Tết, tạo nên không khí ấm cúng và đậm đà bản sắc dân tộc.

Trong thần thoại Việt Nam, hình ảnh cá chép đã được lưu truyền qua bao thế hệ và được coi là một sinh vật cao quý nhất trong những sinh vật được nhân dân ta thần thánh hóa và tôn thờ. Bởi đây là sinh vật linh thiêng, có khả năng hô mưa gọi gió, phục vụ mùa màng cho nhân dân ta làm ăn. Vì thế, chúng ngày càng được nhân dân ta ưu ái, dành tặng nhiều tình cảm và tôn thờ như một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần và tâm linh của chúng ta.

Cá chép là biểu tượng truyền thống mang đậm nét văn hóa dân gian. Theo ông cha truyền lại, việc chuẩn bị Tết bắt đầu từ ngày 23 tháng Chạp, ngày cúng Ông Công, Ông Táo - những người trông coi việc bếp núc, ghi chép tất cả những việc tốt, xấu của gia chủ trong suốt một năm qua để báo cáo với Ngọc Hoàng. Cá chép là phương tiện đi lại của 3 Ông Đầu Rau. Vì vậy, trong ngày 23, khi dâng lễ ngoài hoa quả, tiền vàng sẽ có thêm 3 con cá chép.

Vào ngày đầu tiên của năm mới, thậm chí ngay sau khi thời khắc giao thừa kết thúc, nhiều người có thói quen mua muối mang về nhà để lấy may mắn cho cả năm, mong muốn về cuộc sống ấm no. Còn trong ngày cuối năm, người ta mua vôi để quét lại nhà, cổng với hy vọng tránh được những điều xui rủi hay ngụ ý làm nhà làm cửa. Vì thế, sáng mùng 1 Tết hay ngay sau giao thừa, tại một số vùng đồng bằng Bắc Bộ có nhiều người đi bán muối dạo quanh khắp cách đường làng, ngõ xóm. Tại đền, chùa, muối được bày bán kèm với hoa quả, hương đăng, vàng mã...

Trong đời sống thường nhật, muối giữ vị trí quan trọng, chỉ đứng sau gạo. Theo quan điểm phong thủy, muối mặn có tác dụng chống xú uế, xua đuổi tà khí, ma quỷ và mang lại nhiều may mắn trong mỗi gia đình. Vị mặn mà của muối như tình cảm thắm thiết, mặn nồng, mang lại sự đậm đà cho các mối quan hệ gia đình, bạn bè, hàng xóm láng giềng, sự hòa thuận vợ chồng, con cái, sự thuận lợi trong các quan hệ làm ăn. Người ta thường mua muối vào sáng mùng 1 Tết. Tuy nhiên, cũng có nơi mua muối ngay sau khi giao thừa kết thúc.

Tranh tết đang là xu hướng lựa chọn của mọi gia đình, thể hiện nét tâm linh, ấm cúng, hạnh phúc, tài lộc cho cả năm làm việc vất vả. Với việc treo tranh ngày tết mang nhiều ý nghĩa riêng với từng loại tranh khác nhau. Tranh dùng để trang trí trên những bức tường rộng, đây là một món đồ giúp ngôi nhà của bạn thêm đẹp. Trước đây kinh tế còn nghèo nàn nên các gia đình thường lấy giấy báo để dán quanh tường gỗ, nhưng bây giờ thì có thể sử dụng những bức tranh được in rất đẹp. Có nhiều thể loại tranh như Tranh Đông Hồ, tranh Hàng Trống và nhiều chủ đề khác như thiên nhiên ngày tết.

Gia đình Việt thường hay sử dụng tránh cá chép để treo ngày Tết. Cá chép là biểu tượng cho sự kiên trì, bền chí, linh thiêng và cao quý. Trong truyền thuyết thường câu chuyện cá chép vượt vũ môn hoá rồng, vì thế cá chép được coi như rồng nên cá chép còn là biểu tượng của sự tăng tiến công danh và nổi tiếng. Trong làm ăn buôn bán thì cá chép đại diện cho Thuỷ Khí tức là nguồn tài lộc dồi dào. Cá chép là một trong những vật phẩm vô cùng tốt cho cả hai phương diện công danh và tài lộc.

Trong mâm cỗ Tết, bên cạnh những món như canh măng, bánh chưng, thịt đông… thì không thể thiếu được món dưa muối. Dưa muối trong mâm cỗ tết thường là dưa kiệu và dưa hành. Dưa hành là món ăn không thể thiếu cho những ngày tết, chống ngán cho những bữa cơm nhiều thịt. Dưa hành khi chín có vị chua dịu nhẹ, hết hăng trong một khoảng thời gian tương đối dài tính từ khi bắt đầu muối. Tùy thuộc thời tiết, loại hành và phương thức muối dưa, dưa cần được làm trước tết cả tháng (với hành để nguyên không bóc bỏ bẹ già, chỉ dùng muối như gia vị chính) hoặc nửa tháng (với hành bóc vỏ), hay một tuần (với chút dấm, rượu trắng và đường gia thêm vào vại dưa để sản phẩm nhanh chua) để kịp bày lên mâm cỗ tết. Dưa ngon nhất khi củ hành có màu trắng nuột, độ chua vừa phải không bị hăng cay, ăn giòn và không bị ủng nẫu.

Ngày nay, cuộc sống hiện đại, các món ăn bổ sung vào mâm cơm ngày Tết ngày một phong phú, nhưng thịt mỡ, dưa hành, bánh chưng xanh là những món ăn không thể thiếu, làm nên không khí ngày Tết cổ truyền của người Việt. Dưa hành thường được sử dụng như một đồ ăn kèm với bánh chưng hoặc với các loại thịt nhiều mỡ (thịt đông, thịt kho Tàu, thịt luộc) để chống ngấy trong những ngày tết. Những chất đạm, chất béo của mâm cao cỗ đầy ngày Tết được vị chua dịu, cay nhẹ của dưa hành chế hóa, vừa giúp gia tăng hương vị vừa giúp cơ thể tiêu hóa đồ ăn. Với việc muối dưa bài bản và giữ gìn vệ sinh cẩn thận, vại dưa hành cũng có thể để rất lâu không hỏng dành ăn hàng tháng sau tết.

Mâm cỗ ngày Tết là một trong những nét đẹp truyền thống vào những ngày đầu năm của người Việt. Ở mỗi nhà vào những ngày tết Nguyên Đán đều phải có một mâm cỗ để kính nhớ tổ tiên, ông bà và thể hiện mong ước cho một năm mới sung túc, thịnh vượng. Mỗi vùng miền sẽ có mâm cỗ ngày đầu xuân với nhiều món ăn riêng biệt. Khi tết đến xuân về, ngoài việc dọn dẹp nhà cửa để đón mừng năm mới thì việc chuẩn bị mâm cỗ ngày tết là việc làm rất quan trọng và cần thiết. Ở miền Nam, mâm cỗ ngày tết Nguyên Đán thường gồm có nhiều món ăn ngon khá đơn giản. Thông thường, mâm cỗ của người miền Nam vào ngày tết sẽ gồm có bánh tét, củ kiệu trộn tôm khô, khổ qua nhồi thịt, thịt kho tàu… Mỗi món ăn đều mang một màu sắc và hương vị riêng, góp phần làm cho mâm cỗ tết ở miền Nam trở lên đa dạng và phong phú hơn.

Miền Trung là vùng đất mỗi năm phải gánh chịu nhiều thiên tai, bão lũ. Không phóng khoáng và mộc mạc như người dân miền Nam, người dân nơi đây rất tỉ mỉ và khá cầu kì trong cách chế biến các món ăn ngon trong mâm cỗ tết Nguyên Đán. Mâm cỗ ngày tết Nguyên Đán ở miền Trung có rất nhiều món ngon. Trong đó, món tré thể hiện cho tình cảm gia đình. Với mong ước vào năm mới, các thành viên của gia đình sẽ luôn hòa thuận với nhau, quan hệ giữa các thành viên sẽ khăng khít hơn. Trong các mâm cỗ ở nước ta, thì có lẽ mâm cỗ ở miền Bắc là dạng có truyền thống lâu đời nhất. Những năm trước đây, hầu hết các mâm cỗ tết Nguyên Đán ở miền Bắc đều tuân theo quy luật 4 đĩa - 4 tô hay có thể là 6 đĩa - 6 tô... với những ý nghĩa tứ lộc quanh năm. Không những vậy mà quan niệm về cách trình bày của các món ăn còn được bày biện theo kiểu đĩa trên đĩa dưới hay theo từng tầng khác nhau.

Sở dĩ cây quất được trưng nhiều vào ngày Tết là vì theo âm Hán, phát âm từ "quất" gần giống với của từ "cát" trong "cát tường" ý nghĩa gặp nhiều may mắn và phước lành. Bởi vậy mà cây quất thường được chọn để trang trí trong nhà vào ngày Tết. Khi chọn cây người mua thường chọn những cây có lá xanh tốt, quả vàng đều, sai quả, thể hiện sự trù phú, hứa hẹn năm mới được mùa, ăn nên làm ra, dồi dào sức khỏe. Nếu may mắn chọn được cây có cả quả chín, quả xanh và còn lộc non điều này thể hiện sự đầy đủ, thành công, may mắn. Cây quất còn là biểu tượng của sức khỏe, bình an, trường thọ và sự may mắn trong tình duyên.

Cây quất là một trong những loại cây đã rất quen thuộc với người dân Việt Nam. Cây mang nét đẹp giản dị và sang trọng được trồng để làm cảnh hay tạo thế bonsai độc đáo. Cây quất theo quan niệm dân gian không chỉ là một loại cây đẹp mang đầy đủ yếu tố ngũ hành hợp mệnh gia chủ mà còn là loại cây với ý nghĩa mang may mắn, tài lộc đến nhà cả năm. Hình ảnh Quất vàng với những ý nghĩa phong thủy tốt lành. Những cành Quất nặng trĩu quả thể hiện cho một năm mới đủ đầy, làm ăn phát đạt. Nên được lựa chọn làm cây cảnh để bàn, để trong phòng khách hay trước hiên nhà với hy vọng sẽ mang lại may mắn cho cả gia đình. Vì vậy bạn cần phải chăm sóc cây quất sau Tết để giúp quất luôn tươi đẹp suốt năm bạn nhé.

Gạo là một trong những sản vật không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày của mỗi gia đình Việt và còn đặc biệt quan trọng trong dịp Tết cổ truyền. Người xưa tặng nhau gạo mới là chúc nhau một năm mới sung túc, đủ đầy. Tùy từng nơi, người dân quê thường đem dăm cân nếp hoặc gạo tám thơm mới gặt để bố mẹ thổi xôi, nấu cơm cúng năm mới. Con cái dâng những món quà này với mong muốn đền đáp công ơn của bậc sinh thành, để bố mẹ no đủ cả năm.

Người Việt Nam thường có quan niệm “đầu năm đầy đủ, cả năm đủ đầy”. Cho nên, từng hũ muối, từng lu gạo, đến lu vại chứa nước đều phải được đong cho đầy. Nói riêng về gạo, thứ thực phẩm tượng trung cho sự sung túc, ấm no của gia đình. Đầu năm gạo đầy lu là điềm báo tốt lành cho cả năm ấm no, hạnh phúc. Vì vậy, ông bà ta thường có tập tục mua thật nhiều gạo và trữ đầy lu gạo trong ngày Tết. Chính vì thế, vào dịp cuối năm, người dân thường nô nức sắm gạo thật nhiều. Có người còn dùng gạo làm thức quà biếu tặng ý nghĩa ngày Tết.

Ngày Tết là ngày đoàn tụ của các gia đình. Trong mâm cơm sum vầy ngày Tết của người dân miền Bắc, ngoài bánh chưng xanh, dưa hành, thịt mỡ thì món thịt gà trống là một món ăn không thể thiếu. Ngoài giá trị dinh dưỡng, đây còn là món ăn có giá trị văn hóa tâm linh rất lớn. Sở dĩ người ta dùng gà trống bởi gà trống thể hiện tư duy lưỡng hợp của cư dân nông nghiệp, thể hiện cho tầm cao, cho ánh sáng ban ngày, sự sống. Sau khi dâng cúng tổ tiên, cả gia đình sum vầy cùng thụ lộc và thưởng thức bữa cơm ngày Tết. Khi dâng cúng tổ tiên, việc dâng cả con gà, cả bộ chân, bộ lòng đề cao tấm lòng trọn vẹn của con cháu với tổ tiên. Khi con cháu hưởng lộc, đó cũng là lộc từ tổ tiên trực tiếp ban xuống.

Sự oai phong, lẫm liệt của gà trống tượng trưng cho những đức tính cao đẹp của võ, khi kiếm được thức ăn luôn gọi bầy là biểu tượng cho nhân; ngày nào cũng gáy đúng giờ thể hiện cho tín. Khi tặng gà trống cho cha mẹ, người con muốn thể hiện sự kính trọng và khẳng định cha mẹ luôn là chỗ dựa vững chắc cho mình. Nhiều chàng rể, qua món quà này cũng muốn thể hiện mình là một người đứng đắn, anh chồng tốt, xứng đáng để con gái các cụ trao thân, gửi phận. Ngày nay, người ta không tặng nhau gà trống nữa nhưng tranh gà trống có lẽ là một sự thay thế hoàn hảo.

Nghệ thuật biểu diễn múa lân sư rồng thường xuất hiện trong những dịp lễ hội, đặc biệt là Tết Nguyên tiêu, Tết Trung thu và Tết Nguyên đán hàng năm. Vì theo quan niệm chung của người Á Đông, Lân là linh vật tượng trưng cho sự thịnh vượng, phát đạt, hạnh phúc và mọi việc thuận buồm xuôi gió.

Theo truyền thuyết, lân là một loài vật linh thiêng thuộc tứ linh "Lân - Long - Quy - Phụng". Múa lân là gọi tắt của múa lân - sư - rồng, có nguồn gốc từ phía Nam tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc. Theo quan niệm của người Trung Quốc, lân vào nhà sẽ giúp gia chủ xua đuổi những điều không may mắn, khởi đầu một năm mới bình an, suôn sẻ. Vì thế mà đây là một hoạt động không thể thiếu trong các dịp lễ Tết.

Màu chủ đạo trong ngày Tết vẫn là màu đỏ, theo quan niệm màu đỏ là màu phát tài và may mắn. Ngày Tết của Việt Nam ngập tràn màu đỏ: câu đối đỏ, phong bao lì xì đỏ, ruột quả dưa hấu đỏ, hạt dưa nhuộm màu đỏ, quyển lịch đỏ. Người Việt Nam cũng thích chưng những loại hoa ánh đỏ như hồng, mãn đình hồng, hoa đào v.v…

Trước đây khi pháo còn được cho phép đốt, đường xá ngập tràn trong màu đỏ của xác pháo nổ rân không ngớt kể từ giao thừa đến rạng sáng tết, rồi nổ lẻ tẻ mãi cho đến khi nào hết “mồng một” mới thôi! Ngay việc chọn trang phục màu đỏ để mặc cũng là một phong tục rất được ưa chuộng trong ngày Tết.

Đi chợ Tết là một phong tục gắn liền với người Việt qua nhiều thế hệ và chợ Tết luôn mang một ý nghĩa quan trọng trong tiềm thức của mỗi người Việt Nam. Chợ Tết là phiên chợ cuối năm càng nhộn nhịp hơn khi mọi người đều tất bật trang trí nhà cửa, thờ cúng tổ tiên và hoàn thành những công việc cuối cùng trước khi năm mới bắt đầu.

Người ta đến chợ Tết không chỉ để mua sắm mà còn để tận hưởng không khí náo nhiệt quây quần trong dịp Tết. Mua sắm trong ba ngày Tết thường không chỉ đơn thuần là mua đồ để ăn mà đó là phong tục tạo nên không khí lễ hội. Chợ Tết được tổ chức trên một khu đất rộng. Chợ có thể được thành lập giống như nơi diễn ra hoạt động mua bán ở chợ thông thường. Tuy nhiên, hầu như tất cả “món ngon lạ” đều được bày bán ở chợ Tết. Những ngày này, không khí Tết tràn ngập cảnh người đi mua sắm vác những chiếc xe nặng trĩu.

Ngày xưa đi chợ Tết có nghĩa là mua lá dong, thịt, hành để gói bánh chưng, bánh dầy. Chợ Tết ngày nay thỏa mãn một số nhu cầu mua sắm để thưởng ngoạn, mua quà biếu Tết, để lễ bái như hoa kiểng, những loại trái cây, đặc biệt là dưa hấu và những loại trái có tên đem lại may mắn.

Mâm ngũ quả là một phần không thể thiếu trong ngày Tết của người Việt, thể hiện sự thành kính với tổ tiên và mong ước một năm mới an lành, hạnh phúc. Mâm ngũ quả thường bao gồm 5 loại trái cây khác nhau, tượng trưng cho ngũ hành: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ. Mỗi vùng miền lại có cách bày biện và lựa chọn trái cây riêng, phản ánh nét văn hóa đặc trưng của từng địa phương.

Ở miền Nam, mâm ngũ quả thường bao gồm mãng cầu, sung, dừa, đu đủ và xoài, với mong muốn "cầu sung vừa đủ xài" để năm mới sung túc, đủ đầy. Ngoài ra, người miền Nam còn thêm quả thơm (dứa) để cầu mong con cháu đầy nhà và dưa hấu để cầu may mắn. Trong khi đó, người miền Bắc thường chọn chuối, lê, và các loại quả khác, nhưng lại kiêng kỵ một số loại quả có tên mang ý nghĩa không tốt như chuối (chúi nhủi), cam (cam chịu), hay lê (lê lết).

Mỗi dịp Tết đến xuân về, bánh chưng và bánh giầy trở thành biểu tượng không thể thiếu trong mâm cỗ Tết của người Việt. Đây không chỉ là món ăn truyền thống mà còn là nét văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc, thể hiện tinh thần "uống nước nhớ nguồn". Theo quan niệm xưa, bánh chưng, bánh giầy tượng trưng cho sự hòa hợp giữa trời và đất, mang ý nghĩa sâu sắc về sự biết ơn thiên nhiên và tổ tiên. Bánh chưng với lớp lá dong xanh mướt, nhân đậu xanh bùi béo, thịt heo thơm ngọt, và gạo nếp dẻo thơm, tất cả hòa quyện tạo nên hương vị đặc trưng khó quên. Còn bánh giầy trắng tinh, mềm mịn, tượng trưng cho sự thanh khiết và thuần túy. Cả hai loại bánh đều là món quà ý nghĩa để dâng lên tổ tiên, thể hiện lòng thành kính và mong ước một năm mới an lành, hạnh phúc.

Bánh chưng, bánh giầy không chỉ là món ăn mà còn là câu chuyện văn hóa, gắn liền với truyền thuyết Lang Liêu thời Vua Hùng. Chiếc bánh chưng vuông vức tượng trưng cho đất, còn bánh giầy tròn trịa tượng trưng cho trời. Nguyên liệu làm bánh đều xuất phát từ nền văn minh lúa nước, thể hiện sự gắn bó giữa con người và thiên nhiên. Bánh chưng còn là món quà biếu ý nghĩa, thể hiện lòng hiếu thảo của con cháu đối với ông bà, cha mẹ. Đây là nét đẹp văn hóa đã tồn tại hàng ngàn năm, góp phần làm phong phú thêm bản sắc Việt trong mắt bạn bè quốc tế.

Lì xì đầu năm là một phong tục đẹp, mang ý nghĩa sâu sắc trong văn hóa người Việt. Tương truyền, phong tục này bắt nguồn từ câu chuyện về 8 vị tiên hóa thân thành đồng tiền để xua đuổi yêu quái, bảo vệ trẻ em trong đêm giao thừa. Từ đó, người ta dùng những phong bao màu đỏ đựng tiền để tặng cho trẻ nhỏ, mong chúng lớn lên khỏe mạnh và gặp nhiều may mắn. Ngày nay, lì xì không chỉ dành cho trẻ em mà còn là cách người lớn thể hiện tình cảm, sự quan tâm và chúc phúc cho nhau trong dịp năm mới.

Phong bao lì xì không chỉ là món quà vật chất mà còn chứa đựng nhiều thông điệp ý nghĩa. Màu đỏ của bao lì xì tượng trưng cho sự may mắn, thịnh vượng và niềm hy vọng về một năm mới an lành. Khi nhận được lì xì, người ta tin rằng mình sẽ được tiếp thêm năng lượng tích cực và tài lộc. Vào sáng mùng 1 Tết, sau khi mặc quần áo đẹp, cả gia đình quây quần bên nhau, trẻ con chúc Tết ông bà, cha mẹ và nhận những phong bao lì xì đỏ thắm. Người lớn cũng không quên trao nhau những lời chúc tốt đẹp, mong một năm mới hạnh phúc và thành công.