Top 9 Công Trình Thờ Mẫu Nổi Tiếng Nhất Việt Nam

Đền Dầm là một trong những ngôi đền linh thiêng bậc nhất, có lịch sử từ thời nhà Trần. Trải qua các triều đại Trần, Lê, Nguyễn, đền đã được sắc phong tới 28 lần, một con số ấn tượng ngang hàng với Phủ Tiên Hương – nơi thờ Mẫu Liễu Hạnh tại Phủ Dày (Nam Định). Tọa lạc tại thôn Sâm Dương, xã Ninh Sở, huyện Thường Tín, Hà Nội, Đền Dầm là điểm đến tâm linh nổi tiếng.

Đền thờ Mẫu Thoải – vị Thánh Mẫu cai quản miền sông nước, một trong Tam Tòa Thánh Mẫu của tín ngưỡng dân gian Việt Nam, cùng với Mẫu Thượng Thiên (trời) và Mẫu Thượng Ngàn (rừng núi).

Đền gắn liền với truyền thuyết về Công chúa Hoàng Long, người được cho là đầu thai làm con vua Thủy Tề sau khi làm vỡ chén ngọc. Nhờ sự giúp đỡ của chàng Liễu Nghị, nàng đã được giải oan và hiện về báo mộng giúp Trần Hưng Đạo đánh thắng giặc ngoại xâm. Vua Trần Nhân Tông sau đó đã phong thần và ra chiếu chỉ cho nhân dân thờ phụng.

Kiến trúc đền mang đậm nét cổ kính, với không gian thoáng đãng, hồ nước và những cây cổ thụ rợp bóng. Đền được chia thành nhiều khu vực, bao gồm gian chính thờ Mẫu Đệ Tam, cung Trần triều thờ Hưng Đạo vương, động Sơn Trang, Lầu Cô và Lầu Cậu. Đặc biệt, Lầu Cô nằm bên hồ với kiến trúc hai tầng mái lục giác và nghinh môn 6 trụ uy nghiêm là điểm nhấn độc đáo.

Địa chỉ: Xâm Dương, Ninh Sở, Thường Tín, Hà Nội

Lễ hội: Diễn ra từ ngày 1 đến 10 tháng 2 Âm lịch hàng năm

Đền Dâu, một ngôi đền linh thiêng nổi tiếng tại Ninh Bình, là nơi thờ phụng Liễu Hạnh Công Chúa – một trong “Tứ bất tử” của tín ngưỡng dân gian Việt Nam (cùng với Sơn Tinh, Thánh Gióng và Chử Đồng Tử). Tên gọi “Đền Dâu” xuất phát từ những truyền thuyết hấp dẫn và bí ẩn, thu hút du khách đến khám phá và chiêm ngưỡng vẻ đẹp độc đáo của nơi này.

Đền gắn liền với truyền thuyết về Công chúa Liễu Hạnh, người đã hóa thân thành một thiếu nữ để dạy dân làng trồng dâu nuôi tằm và hỗ trợ nghĩa quân Tây Sơn chống giặc ngoại xâm. Chính vì thế, đền được đặt tên là “Đền Dâu”.

Đền Dâu còn là chứng nhân của ba sự kiện lịch sử quan trọng:

• Năm 1592, Chúa Trịnh Tùng dẫn quân vượt đèo Ba Dội để tiến ra Đông Kinh (Hà Nội) và dừng chân nghỉ tại đây.
• Năm 1788, Hoàng đế Quang Trung tập kết hơn 10 vạn quân tại Tam Điệp và dựng hành cung ngay tại Đền Dâu.
• Tháng 9 năm 1952, Đại hội chi bộ xã Yên Sơn lần thứ III được tổ chức tại đây, lãnh đạo nhân dân đứng lên chống lại kế hoạch càn quét của thực dân Pháp.

Kiến trúc đền được chia thành ba cung rõ rệt:

• Cung Đệ Tam: Thờ Ngũ Vị Tiên Ông.
• Cung Đệ Nhị: Thờ Hội đồng tứ phủ (Thiên phủ, Nhạc phủ, Địa phủ và Thoải phủ).
• Cung Đệ Nhất (Cung cấm): Thờ Tam Tòa Thánh Mẫu, với tượng Mẫu Đệ Nhất Thượng Thiên (Liễu Hạnh) ở giữa, Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn bên trái và Mẫu Tam Thoải bên phải.

Địa chỉ: Phường Nam Sơn, thành phố Tam Điệp, cách Ninh Bình khoảng 15km về phía Nam.

Lễ hội: Diễn ra từ ngày 15 tháng Giêng đến hết mùng 3 tháng 3 Âm lịch hàng năm.

Đền Bà Chúa Kho – nơi thờ phụng công chúa Thanh Bình, là điểm đến tâm linh thu hút hàng ngàn người, đặc biệt là giới kinh doanh, vào dịp đầu năm và cuối năm. Theo quan niệm dân gian, “đầu năm đi vay, cuối năm đi trả”, nên đền chỉ đông đúc vào hai thời điểm này.

Truyền thuyết kể rằng, Bà Chúa Kho là một phụ nữ xinh đẹp, tài giỏi, quê ở làng Quả Cảm. Bà có công tích trữ lương thực, quản lý kho tàng quốc gia trong và sau chiến thắng Như Nguyệt (1076) dưới thời Lý Thường Kiệt. Bà còn giúp dân khai khẩn đất đai, xây dựng làng xã, và sau này trở thành hoàng hậu nhà Lý, hỗ trợ vua trị nước và quản lý kho lương. Bà bị sát hại khi đang phát lương cứu dân, và được nhà vua phong làm Phúc Thần. Để tưởng nhớ công ơn của bà, người dân Cổ Mễ đã xây dựng đền thờ trên núi Kho.

Năm 1989, đền được công nhận là di tích văn hóa cấp Quốc gia, và từ đó, tín ngưỡng cầu tài lộc tại đền phát triển mạnh mẽ, thu hút đông đảo du khách, đặc biệt là giới doanh nhân.

Kiến trúc đền mang đậm nét cổ kính, bao gồm cổng Tam Quan, Hậu Cung, sân đền, tòa tiền tế và cung đệ nhị. Đền không chỉ là nơi linh thiêng mà còn là điểm đến văn hóa, lịch sử đặc sắc của vùng đất Bắc Ninh.

Địa chỉ: Làng Cổ Mễ, phường Vũ Ninh, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh

Lễ hội: Diễn ra từ ngày 12 đến 14 tháng Giêng Âm lịch hàng năm.

Tháp Bà Ponagar là một di tích lịch sử văn hóa độc đáo, tiêu biểu cho nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc Chămpa. Tọa lạc trên đồi Cù Lao, mặt hướng ra biển Đông, nơi đây từng là trung tâm tín ngưỡng của vương quốc Chăm, thờ Nữ thần Po Nagar – Mẹ xứ sở của người Chăm, cũng là Thiên Y A Na Thánh Mẫu – một trong ba vị nữ thần cai quản ba miền của Việt Nam: Miền Bắc với Mẫu Liễu Hạnh, miền Trung với Thiên Y A Na và miền Nam với Linh Sơn Thánh Mẫu (Bà Đen).

Theo truyền thuyết, Nữ vương Po Nagar được tạo nên từ mây trời và bọt biển. Bà là người tạo dựng Trái Đất, sản sinh gỗ quý, cây cối, lúa gạo, và dạy dân trồng lúa, chăn nuôi, dệt vải, đưa người Chămpa đến cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Quần thể kiến trúc Tháp Bà Po Nagar được chia thành ba khu vực chính:

• Khu tháp cổng: Vốn là cổng chào hoành tráng, nhưng hiện chỉ còn lại những bậc thang đá dẫn lên tầng giữa do sự bào mòn của thời gian.
• Khu tiền đình: Gồm 10 cột lớn phía trong và 12 cột nhỏ hình bát giác phía ngoài, được xây dựng bằng gạch nung. Đặc biệt, gạch xây tháp Chăm có kích thước lớn và hầu như không sử dụng chất kết dính.
• Khu đền tháp: Gồm hai dãy tháp, trong đó dãy phía trước có ba ngôi tháp, với tháp Bà Ponagar là cao nhất. Dãy phía sau từng có ba ngôi tháp, nhưng hiện chỉ còn một.

Địa chỉ: 61 đường Hai Tháng Tư, phường Vĩnh Phước, thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa

Lễ hội: Diễn ra từ ngày 20 đến 23 tháng 3 Âm lịch hàng năm.

Điện Bà Linh Sơn Thánh Mẫu tọa lạc tại thành phố Tây Ninh, là một trong những điểm tâm linh nổi tiếng thuộc quần thể Núi Bà Đen. Nơi đây thờ Linh Sơn Thánh Mẫu – một trong ba vị nữ thần cai quản ba miền của Việt Nam: Miền Bắc với Mẫu Liễu Hạnh, miền Trung với Thiên Y A Na và miền Nam với Linh Sơn Thánh Mẫu (Bà Đen).

Truyền thuyết kể rằng, Linh Sơn Thánh Mẫu hay Bà Đen bắt nguồn từ câu chuyện về Lý Thị Thiên Hương, một người con gái có mặt đen, được Vua Bảo Đại phong sắc và ban mỹ tự "Dực Bảo Trung Hưng Linh Phù chi thần" vào năm 1935. Một số nghiên cứu khác cho rằng tín ngưỡng này có nguồn gốc từ văn hóa Hindu, với các hình tượng thần như Mariamman (Ấn Độ), Kali (Indonesia), Niềng Khmau (Campuchia)...

Trong chánh điện, tượng Bà được đặt ở vị trí trung tâm, xung quanh là các gian thờ nhỏ. Tượng Bà thường được phối thờ cùng Phật, theo quy tắc "Tiền Phật hậu Thánh", tạo nên sự hài hòa giữa tín ngưỡng dân gian và Phật giáo.

Địa chỉ: Xã Thạnh Tân, thành phố Tây Ninh, tỉnh Tây Ninh

Lễ hội: Lễ vía Linh Sơn Thánh Mẫu diễn ra từ ngày 4 đến 6 tháng 5 Âm lịch hàng năm.

Cô Đôi Thượng Ngàn là một trong những vị Thánh cô nổi tiếng nhất trong hệ thống Tứ phủ. Cô vốn là con gái của vua Đế Thích, được phong làm Sơn Tinh Công Chúa, danh tiếng lừng lẫy khắp nơi. Đền thờ Cô Đôi Thượng Ngàn xuất hiện ở nhiều nơi như Đông Cuông - Tuần Quán, Nho Quán - Ninh Bình và Cao Phong - Hòa Bình.

Cô Đôi Thượng Ngàn là một trong Tứ Phủ Thánh Mẫu, đứng thứ hai sau Mẫu Đệ Nhất Thượng Thiên và trước Mẫu Thoải Đệ Tam. Cô được coi là vị Thánh cô linh thiêng, có quyền năng cai quản kho lộc Sơn Lâm Sơn Trang.

Theo truyền thuyết, Cô Đôi Thượng Ngàn vốn là Sơn Tinh Công Chúa, con gái của Vua Đế Thích trên Thiên Cung. Cô giáng sinh xuống trần gian tại Ninh Bình, làm con gái của một quan họ Hà, người Mường. Cô nổi tiếng xinh đẹp với làn da trắng, mái tóc xanh mượt mà, và tài năng văn thơ xuất chúng. Cô được Mẫu Thượng Ngàn truyền dạy đạo phép để giúp dân, và sau khi về trời, cô được giao nhiệm vụ dạy người rừng thống nhất ngôn ngữ. Cô thường hiện thân thành thiếu nữ xinh đẹp, luận đàm văn thơ với các bậc danh sĩ, khiến nhiều người phải nể phục.

Địa chỉ: Đền thờ chính của Cô Đôi Thượng Ngàn nằm tại Bồng Lai, Văn Phương, Nho Quan, Ninh Bình – nơi được coi là quê hương của Cô khi hạ phàm. Ngoài ra, còn có các đền thờ vọng khác như Đền Bồng Lai Thượng (Hòa Bình), Đền Cô Đôi (Thanh Hóa), và Đền Đôi Cô (Tuyên Quang).

Phủ Tây Hồ là một trong những điểm tâm linh nổi tiếng tại Hà Nội, nơi lưu giữ tín ngưỡng thờ Mẫu. Tọa lạc tại thôn Tây Hồ, phường Quảng An, quận Tây Hồ, Phủ Tây Hồ nằm trên một bán đảo nhô ra giữa Hồ Tây, cách trung tâm thành phố khoảng 4km về phía Tây.

Phủ Tây Hồ thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh – một trong “Tứ bất tử” của Việt Nam (cùng với Sơn Tinh, Thánh Gióng và Chử Đồng Tử). Bà được triều Nguyễn phong là “Mẫu nghi thiên hạ”, và là một trong những vị thần quan trọng trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt.

Phủ Tây Hồ thuộc hệ thống Tứ phủ, bao gồm:

• Thiên phủ (Mẫu Thượng Thiên) cai quản miền trời,
• Nhạc phủ (Mẫu Thượng Ngàn) cai quản miền rừng núi,
• Thoải phủ (Mẫu Thoải) cai quản miền sông nước,
• Địa phủ (Mẫu Địa) cai quản miền đất đai.

Phủ Tây Hồ thờ Mẫu Liễu Hạnh – Mẫu Địa phủ, nên được gọi là “Phủ”. Theo truyền thuyết, Chúa Liễu Hạnh – con gái Ngọc Hoàng, bị đày xuống trần gian vì làm vỡ cốc quý. Bà bị cảnh đẹp Hồ Tây thu hút, dừng chân tại đây để giúp dân trừ tà, diệt tham, mang lại bình yên cho nhân dân.

Phủ Tây Hồ bao gồm:

• Phủ chính với 3 gian lễ, trong đó gian thứ 3 thờ Tam tòa Thánh Mẫu (Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Liễu Hạnh và Mẫu Thoải).
• Đền Sơn Trang thờ Mẫu Thượng Ngàn cùng 12 cô sơn trang.
• Lầu Cô, lầu Cậu thờ những người hầu cận của Quan trong Phủ.

Phủ Tây Hồ được công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hóa vào ngày 13/2/1996.

Địa chỉ: Số 52 phố Đặng Thai Mai, phường Quảng An, quận Tây Hồ, Hà Nội.

Lễ hội: Ngày 3/3 Âm lịch là ngày giỗ Mẫu Liễu Hạnh, với lễ rước kiệu các Mẫu.

Quần thể di tích Phủ Dầy, còn được gọi là Phủ Giày hay Phủ Giầy, là một quần thể đền thờ gồm nhiều ngôi đền nhỏ, nơi thờ phụng Thánh Mẫu Liễu Hạnh – một trong “Tứ bất tử” của Việt Nam (cùng với Tản Viên Sơn Thánh, Phù Đổng Thiên Vương và Chử Đồng Tử).

Phủ Dầy được coi là “cái nôi” và trung tâm thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt, bao gồm: Thiên phủ (miền trời), Nhạc phủ (miền rừng núi) và Thoải phủ (miền sông nước). Đứng đầu mỗi phủ là một vị Thánh Mẫu: Mẫu Thượng Thiên (Mẫu Đệ Nhất) cai quản bầu trời, Mẫu Thượng Ngàn (Mẫu Đệ Nhị) trông coi miền rừng núi, và Mẫu Thoải (Mẫu Đệ Tam) trông coi miền sông nước.

Theo truyền thuyết, Công chúa Liễu Hạnh – con gái Ngọc Hoàng, có tên là Đệ Nhị Quỳnh Hoa công chúa, đã ba lần giáng sinh xuống trần gian vào các thế kỷ XV, XVI, XVII. Bà là biểu tượng của đức hạnh Trung - Trinh - Hiếu - Từ, cùng với công, dung, ngôn, hạnh.

Quần thể Phủ Dầy bao gồm hơn 20 công trình kiến trúc, trong đó ba công trình chính gắn liền với cuộc đời Thánh Mẫu Liễu Hạnh trong lần giáng sinh thứ hai là Phủ Tiên Hương (phủ chính), Phủ Vân Cát và Lăng Chúa Liễu.

Địa chỉ: Xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định, cách trung tâm thành phố Nam Định khoảng 15km về phía Tây Nam.

Lễ hội: Diễn ra vào thượng tuần tháng 3 Âm lịch, với chính hội vào ngày 3/3.

Đền Mẫu Âu Cơ là một công trình lịch sử văn hóa đặc biệt, biểu tượng của tinh thần yêu nước và truyền thống đại đoàn kết dân tộc. Hình ảnh Mẹ Âu Cơ sinh ra trăm trứng, nở thành trăm người con Lạc cháu Hồng, đã trở thành biểu tượng bất hủ trong tâm thức người Việt.

Theo truyền thuyết, Ngọc Nương phu nhân sinh ra Âu Cơ trong cảnh mây lành che chở, hương thơm ngát trời. Lớn lên, Âu Cơ xinh đẹp như tiên nữ, thông minh hơn người, giỏi cầm kỳ thi họa. Sau khi kết duyên với Lạc Long Quân, bà sinh ra một bọc trăm trứng, nở thành trăm người con. Khi các con trưởng thành, Lạc Long Quân dẫn 50 con xuống biển, còn Âu Cơ cùng 50 con lên núi, khai phá đất đai, dạy dân trồng lúa, nuôi tằm, dệt vải.

Đền Mẫu Âu Cơ được xây dựng từ thế kỷ XV dưới thời vua Lê Thánh Tông, nhằm tưởng nhớ công ơn của Tổ Mẫu và giáo dục truyền thống dân tộc. Năm 1991, đền được công nhận là Di tích Lịch sử Văn hóa Quốc gia.

Đền có kiến trúc năm gian hình chữ nhất, với pho tượng Quốc Mẫu Âu Cơ cao 0.93m, ngồi trên ngai vàng, đầu đội mũ lấp lánh kim cương, dáng vẻ hiền hậu và thanh tú. Xung quanh tượng được chạm trổ tinh xảo hình tùng, cúc, mai và rồng chầu mặt nguyệt.

Địa chỉ: Xã Hiền Lương, huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ.

Lễ hội: Diễn ra vào ngày “Tiên giáng” mùng 7 tháng Giêng hàng năm, kéo dài trong ba ngày.